Geçtiğimiz günlerde küresel anlamda kömürlü termik santrallerin fotoğrafını çeken önemli bir rapor yayınlandı. Rapor, aralarında Sierra Club, Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi (CREA), Climate Risk Horizons, GreenID, Ekosfer ve Avrupa İklim Eylem Ağı’ndan (CAN Europe) uzmanların yer aldığı Global Energy Monitor (GEM) tarafından hazırlandı.

Kömürlü termik santrallerin küresel takibin yapan Yükseliş ve Çöküş 2021 raporu , 2020 yılında Çin’de yeni kömürlü termik santral kapasitesinde görülen keskin artıs?ın dünyanın geri kalanında yas?anan küçülmeden büyük olduğunu, yeni kömür santrali kurulu gücünün 2015 yılından beri dünyada ilk defa artmasına neden olduğunu ortaya koydu.

2020’de toplam 37,8 GW kurulu güce sahip kömürlü termik santral emekli edildi. Ancak Çin’in 38,4 GW’lık yeni kömürlü termik santral kurulu gücü, ABD 11,3 GW ve Avrupa Birlig?i üyesi 27 ülkenin 10,1 GW ile bas?ı çektig?i bu 37,5 GW’lık rekor düzeydeki emekliliklere gölge düs?ürdü.

Çin, dünyada is?letmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücündeki payını 2019 yılındaki yüzde 64’ten 2020 yılında yüzde 76 çıkararak, küresel kömürlü termik santral filosunun 2020 yılında 12,5 GW büyümesine neden oldu.

Çin’in kömür santral projesi ve ins?aatındaki büyük artıs?, Covid-19 pandemisinden kaynaklanan ekonomik yavas?lamanın ardından Mart 2020’de, eyaletlerin kömür projelerini ekonomilerini canlandırmak için kullanmalarıyla bas?ladı. Merkezi yönetiminin yeni kömürlü termik santral lisans kısıtlamalarını gevs?etmesi ve mega kömür projelerine kredileri artırmasıyla birlikte eyalet bazında bas?latılan bu büyümenin önü açıldı.

2020 yılında Türkiye, kömür sektörü geçmis?te yaptıg?ı hatalarla yüzles?ti.

Uzun süredir planlanan bazı santraller resmen iptal edildi, birkaç is?letmedeki santral yeni emisyon standartlarına uymadıkları için geçici olarak kapatıldı ve tes?vik paketlerine rag?men yeni kömürlü termik santraller yatırımcı çekemedi.

Biraz da Türkiye’de kömürlü termik santraller tarafında neler olmuş diye bakalım:

- Türkiye’de son bir yılda 26 kömürlü termik santral projesi iptal edildi.

- İzin-lisans aşamasındaki kömür kapasitesi, ulusal ölçekte sağlanan teşviklere rağmen, 2015'teki 59,2 GW seviyesinden 2020’de 20,4 GW'a geriledi, yani yaklaşık 40 GW’lık kapasite rafa kalktı.

- Bu durum proje stoğunda yüzde 66 oranında bir düşüş anlamına geliyor. Sadece 2020 yılında 21, 2021’de ise beş kömürlü termik santral projesi ya iptal edildi ya da rafa kalktı.

- Kamuoyu tepkisinin artması ve yatırımcıların iştahının azalmasıyla, Türkiye’deki yetkililer kömür projelerinin finansmanı için yüzünü Çin’e döndü. Türkiye’de yeni kömür projelerinin hayata geçmesi için yegâne olanak Çinli yatırımcılar olarak görülüyor. 1,3 GW kurulu gücündeki EMBA Hunutlu Termik Santrali’nin inşaatı, Çin’den alınan 1,38 milyar dolarlık finansman sayesinde devam ediyor. Çinli ins?aat ve madencilik firmalarının 1,6 GW’lık Kirazlıdere Termik Santrali’nin finansmanıyla ilgilendig?i belirtilirken, Türkiye Varlık Fonu, Kahramanmaraş'ta planlanan ve 1,8 GW kurulu güçteki Afşin C Termik Santral projesine yönelik 2021’de gerçekleştireceği ihale için Çinli şirketlerin dikkatini çekmeye çalışıyor.

- Trakya bölgesinde toplam 2 GW’lık yeni kömür projesi (Eren-1 Termik Santrali, Çerkezköy Termik Santrali ve Vize Termik Santrali) ve Afs?in Elbistan Termik Santrali’nin 4GW’lık ek kapasite projesi iptal edildi.

- 1,1 GW’lık Eskis?ehir Alpu Termik Santrali projesi ise yedi kez ihaleye çıkarıldı ancak yatırımcı bulamadı.

- Gelis?tirme as?amasındaki kömürlü termik santral kapasitesinde yas?anan bu küçülme, çevre örgütleri ve yöre insanlarının itirazları, yüklü tes?viklerle desteklenmesine rag?men kömürlü termik santrallerin finansman bulmakta zorluk çekmesi ve Türk Lirası’nın zayıflaması gibi çes?itli nedenlerden kaynaklanıyor.

- Türk Lirası’nın deg?er kaybetmesi, yabancı para cinsinden borçlanan bazı elektrik s?irketlerinin kazançlarının maliyetlerinin altında kalma ihtimali ile kars?ı kars?ıya oldukları anlamına geliyor.

- 2020’de Türkiye’de yeni kömürlü termik santral is?letmeye alınmadı. 1 Ocak 2020 tarihine kadar yeni baca filtre sistemi kurmayan bes? santralin mühürlenmesiyle birlikte, 2019’da kömürden elektrik üretim kapasitesi 19,5 GW’tan 2020 yılında 18,1 GW’a düs?erek Türkiye tarihinde ilk defa küçüldü.

Kömürün finansmanı meselesinde ufak bir Çin parantezi daha açmak gerekli. Halihazırda, hem ülke içinde hem de ülke dıs?ında, kömürlü termik santral gelis?tirilmesinde önemli bir rol oynayan Çin’in yabancı ülkelerde faaliyet gösteren Çinli kömür s?irketlerinin planlarını desteklemek için sag?ladıg?ı finansmanı ne kadar artıracag?ı önemli. 2020’de aktif büyüklüg?üne göre dünyanın en büyük bankası olan Industrial and Commercial Bank of China'nın (ICBC) Kenya'daki Lamu Kömürlü Termik Santrali için planlanan 1,2 milyar dolarlık kredi anlas?masından çekilmesi bir dönüm noktası oldu. Ancak ICBC, Zimbabwe'deki 2,8 GW’lık mega Sengwa projesi de dahil olmak üzere, birçok yurt dıs?ı kömürlü termik santral projesi finansman fırsatını dikkate almaya devam ediyor.

Birles?mis? Milletler Sorumlu Bankacılık I?lkeleri giris?imi imzacısı olan ICBC’nin, imza tarihinden itibaren hiçbir kömürlü termik santralle finansman sag?lamaması gerekiyor. Çin Hükümeti, 2060’a kadar tamamen karbon nötr olmak niyetindeyse, bu talimatı dig?er ulusal finans kurulus?larına da iletmesi gerekiyor.

2020 yılında kömürlü termik santralle alanında ne gibi gelişmeler yaşanmış, şöyle bir bakalım:

- Çin’in 2020’de is?letmeye aldıg?ı 38,4 GW’lık yeni kömürlü termik santral kapasitesi, aynı yıl dünyada is?letmeye alınan yeni kömürlü termik santral kapasitesinin (50,3 GW) yüzde 76’sını tes?kil etti. Çin hariç tutuldug?unda, dünyada 11,9 GW kurulu güce sahip yeni kömürlü santral is?letmeye alındı ve küresel kömür filosu kurulu gücü 17,2 GW azaldı.

- ABD eski Bas?kanı Donald Trump’ın söz verdig?i kömürün yükselis?i gerçekles?medi ve kömürde çöküs? yas?andı. Emekli edilen kömürlü termik santral kapasitesi dört yıllık Trump yönetimi sırasında, Barack Obama’nın son dört yılındaki 48,9 GW’ı geçerek 52,4 GW’a çıktı.

- Joe Biden Yönetimi, ABD enerji sektörünü 2035 itibarıyla karbonsuzlas?tırma çag?rısı yaptı ancak halihazırda is?letmedeki kömürlü termik santral kurulu gücünün (233,6GW) sadece üçte birinin (76,6 GW) 2035’e kadar emekli edilme planı mevcut.

- AB’de emekli edilen kömürlü termik santralların kurulu gücü, 2019’daki 6,1 GW’tan 2020’de 10,1 GW’a çıkarak rekor düzeye eris?ti. AB’de emekli edilen kömür santralları konusunda filosunun yarısını (9,6 GW’ın 4,8 GW’ını) emekli eden I?spanya bas?ı çekti.

- 2020 yılında is?letmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücü, proje gelis?- tirme sürecinde yas?anan finansman kaynaklarına eris?im zorluklarına ve Covid-19 yüzünden birçok projenin ertelenmesine bag?lı olarak, bir yıl öncesine göre yüzde 34 azalarak, 50,3 GW’a düs?tü.

- Banglades?, Filipinler, Vietnam ve Endonezya hükümet yetkililerinin planlama as?amasındaki kömürlü termik santral kurulu gücünü 62 GW kadar azaltmayı planladıklarını belirten açıklamaları göz önüne alınırsa, Güney ve Güneydog?u

- Asya’da bundan sonra yeni kömürlü termik santral projesi gelis?tirilmeyebilir. Global Energy Monitor tahminlerine göre, bu politikalar neticesinde bu dört ülkede yapım öncesi as?amadaki kömürlü termik santral kurulu gücü, bir önceki yıla kıyasla yüzde 80 azalarak, 125,5 GW’tan 25,2 GW’a düs?ecek.

- Yapım ve yapım öncesi as?amalardaki toplam kömürlü termik santral kurulu gücü, önceki bes? yılın her birinde azalırken ve de 2015’ten bu yana toplam yüzde 66 oranında azalmıs?ken, 2020 yılında küçük bir büyüme göstererek 2019’daki 503,1 GW’tan 503,3 GW’a çıktı.

- 2020 yılında yapım öncesi gelis?tirme as?amasındaki kömürlü termik santral kurulu gücünde 158,7 GW ile bas?ı çeken Çin’i, 29,2 GW ile Hindistan, 22,2 GW ile Endonezya ve 21,9 GW ile Vietnam takip ediyor.

- 2020 yılında is?letmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücünde 34,4 GW ile Çin bas?ı çekerken, Hindistan 2,0 GW ile ikinci sırada yer aldı. OECD ülkelerinde ise yeni is?letmeye alınan kömürlü termik santral kurulu gücünde 2,0 GW ile en üst sıraya yerles?en Japonya’yı, 1,1 GW ile Almanya, 0,9 GW ile Polonya ve 0,8 GW ile Güney Afrika izledi.

- Hindistan 2020 yılında 2,0 GW kapasitede yeni kömürlü termik santral is?letmeye alarak ve 1,3 GW kurulu gücünde kömürlü termik santral emekli ederek, kömür santrali toplam kurulu gücünü sadece 0,7 GW kadar artırdı. 2019 yılında toplam kömürlü termik santral kurulu gücündeki artıs? 7 GW olarak gerçekles?mis?ti. Hindistan, kömürlü termik santral yapımının zirve yaptıg?ı 2010–2017 yıllarında, kömürlü termik santral filosunu yılda ortalama 17,3 GW kadar büyütüyordu.

- Türkiye’de kömürlü termik santral proje stoku/gelis?tirilen kömür kapasitesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 38 küçülerek, 2019'daki 33,2 GW'tan 2020 yılında 20,4 GW’a düs?tü. 2015 yılın- daki 59,2 GW’a göre ise yüzde 66 oranında düs?tü. 2020 yılında Türkiye’de yeni kömürlü termik santral is?letmeye alınmadı. 1 Türkiye’de elektrik üreten kömürlü termik santral kurulu gücü, 2019’daki 19,5 GW’tan 2020’de 18,1 GW’a gerileyerek tarihte ilk defa azaldı.

- Çin’de yapımına bas?lanan kapasite, yüzde 5 küçülerek 2019’daki 28,3 GW’tan 2020’de 27 GW’a düs?tü. Çin dıs?ındaki ülkelerde ise yapımına bas?lanan kapasite yüzde 74 küçülerek, 2019’daki 21,1 GW’tan 2020’de 5,5 GW’a düs?tü. Toplama bakıldıg?ında ise 2020 yılında dünyada ins?aatına bas?lanan kapasite 2015’teki 96,2 GW ile kıyaslandıg?ında yüzde 72 oranında azaldı.

- Çin’in 14. Bes? Yıllık Planı, fosil yakıt dıs?ı kaynaklarının toplam enerji tüketimi içindeki payının yüzde 16’dan yüzde 20’ye çıkmasını hedefliyor ancak bu artıs?ın enerji talebini kars?ılayabilmesi pek muhtemel olmadıg?ı için kömür enerjisinin 2025 yılına kadar büyümeye devam etmesi bekleniyor. Bununla birlikte, Çin Merkezi Çevre Teftis? Grubu, Ulusal Enerji I?daresi'ni kömür projelerine getirilen kısıtlamaları daha sıkı s?ekilde uygulamaya zorladıg?ı takdirde kömür projesi gelis?tirme hızı yavaşlayabilir.